Yazılarımız

Türkiye, üç bir tarafı denizlerle çevrili bir yarımada olması sebebiyle, balıkçılık faaliyetleri açısından büyük potansiyele sahiptir. Ancak günümüzde, balıkçılık sektörü hem yerel hem de küresel anlamda bazı ciddi sorunlar yaşamakta ve zor zamanlar geçirmektedir. Türkiye’de balıkçılığın belli başlı sorunlarını şu şekilde sıralayabiliriz.

1) Denizel Kaynakların ve Çeşitliliğin Azalması

• Çevre kirliliği: Kıyı yerleşim yerlerindeki kontrolsüz nüfus artışı, denetimsiz ve bilinçsizce yapılan çevre planlama ve atık yönetimleri sebebiyle, evsel ve endüstriyel çevre kirliliği, günümüz ve gelecek nesillerin deniz kaynaklarını ciddi şekilde tehdit etmektedir.

• Küresel ısınma/iklim değişikliği: Aşırı endüstriyel büyüme ve sanayilerin kontrolsüzce atmosfere saldıkları gazların neden olduğu düşünülen sera etkisinin sonucunda, dünyada kara, deniz ve havada ölçülen ortalama sıcaklıkların artmasına ve iklimlerin değişmesine sebep olmaktadır. Bu kısa dönemde kontrol edilemeyen iklim değişiklikleri, denizleri ve dolayısıyla deniz canlılarını ciddi şekilde olumsuz etkilemektedir.

• Ekolojik dengenin bozulması: Çevre kirliliği, küresel ısınma, yanlış avlanma gibi denizlerin aldığı tüm olumsuz etkiler, dünya üzerinde yaşayan tüm canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için gerekli olan doğal şartların bozulmasına neden olmaktadır. Bu durum, denizlerdeki yaşamın azalmasına ve hatta bölgesel olarak bitmesine sebep olmaktadır.

• İstilacı balık türlerinde artış: Deniz ve iç sulara çeşitli yollarla ulaşarak buradaki türlerin besin kaynaklarında ve habitatını olumsuz etkileyen bazı istilacı türler, Türkiye’de son yıllarda gözlenen önemli bir problemdir.

2) Yasadışı, Kayıtdışı ve Kuraldışı (YKK) Balıkçılık

• Yasa dışı avcılık: Yer, zaman ve tür yasaklarına uyulmaması, kaçak trol avcılığını yapılması, hedef dışı türlerin avcılığı, hayalet avcılık ve denizlerin dip bölgesinin tahribatı gibi sınırsızca ve bilinçsizce yapılan yasa dışı deniz avcılığı, balıkçılık sektörünün kanayan yarasıdır. YKK balıkçılığın artması, denizlerimizin kısa vadede iyileşemeyecek zararlar görmesine neden olmaktadır. Ayrıca, onca emekle ve alın teriyle çalışan, vergi yükümlülüklerini yerine getiren balıkçılarımızın, haksız rekabete maruz kalmasına sebep olup mesleki sürdürülebilirlikleri tehdit etmektedir.

• Aşırı avlanma ve balık israfı: Avlanan balıkların satışı, pazarlanması ve nihai tüketiciye ulaştırılmasındaki alt yapı yetersizlikleri sebebiyle, arz-talep dengesi sağlıklı kurulamamaktadır. Bu durum, belirli dönem ve mevsimlerde bolca avlanan balıkların israfına neden olmaktadır. Günümüzde, balık israfı hem küresel hem de yurt bazında tavan yaptığı için acil çözülmesi gereken çok önemli sorunların başında gelmektedir.

• Endüstriyel balıkçılığın aşırı büyümesi: Aşırı kapasiteli endüstriyel balıkçılık filoları, hem denizlerimizdeki doğal kaynaklar üzerinde büyük baskı oluşturmakta, hem de küçük ölçekli balıkçılık yapan geleneksel balıkçının mesleki ve finansal sürdürülebilirliğini zorlamaktadır. Küçük ölçekli balıkçılık, Türkiye’de balıkçılığın yaklaşık %90’ını oluşturmaktadır. Öte yandan, tutulan balığın sadece %10’u küçük ölçekli balıkçılar tarafından avlanmaktadır. Bu durum, küçük ölçekli balıkçının gelir düzeyinin az olmasına sebep olup sosyo-ekonomik durumlarını zayıflatmaktadır. 

• Amatör balıkçıların yasal olmadığı halde tuttuğu balığı satması: Amatör balıkçıların, avladıkları miktar resmi rakamlara dahil edilmese de, ticari balıkçılık üzerinde önemli bir av baskısı oluşturduğu düşünülmektedir. 

• Yasa dışı zıpkınlı balık ticareti: Kıyı şeridinde zıpkın avcılığının balık yuvalarına zarar vermesi, zıpkın avcılığının gece ve tüple yapılması, ekonomik değeri yüksek olduğu için belirli balıklara odaklanılması, bir bölgedeki demersal balık stoklarını birkaç günde çökertebilecek olumsuz ekosistemsel sonuçlara neden olabilmektedir.

3) Sosyal, Kültürel ve Rekabet Koşullarının Yetersizliği

• Türkiye’de balık tüketim alışkanlıkları: Dünyada avlanan balığın %31.7’lik kısmı taze olarak, geri kalan % 59.3’lük kısmı ise işlenmiş olarak tüketilmektedir. Ancak Türkiye’de üretilen balığın % 86.2’lik kısmı taze olarak, işlenmiş (yani dondurma, kurutma, tuzlanma, konserveleme ve tütsüleme vb. işlem görmüş balıkların tümü) miktar ise sadece % 13.8 civarındadır. Türkiye’de balık tüketim alışkanlıklarının, sadece taze ve belirli av dönemlerinde tüketilmesi, avlanan balığın verimli tüketimini engellediği gibi, mevsimselliğe ve fiyat dalgalanmalarına neden olmaktadır. Avcılığın bol olduğu dönemlerde fiyatlar düşmekte, avcılık azaldığında ise fiyatlar yükselmektedir. Fiyatların aşırı düşmesi balıkçının kazancını, aşırı yükselmesi ise balık tüketimini olumsuz etkilemektedir. 

• İşlenmiş balık kültürünün azlığı: Türkiye’de balık işleme ve muhafaza etme yöntemlerinin uygulamaları, teknoloji ve yatırımı yetersiz olduğundan, satılamayan veya ekonomik değeri düşük olduğu için avlanan balıklar çöpe atılarak israf edilmektedir. Hal böyleyken, işlenmiş ürün yelpazesinin genişletilmesi, katma değeri yüksek ürünler üretilmesi ve pazarlaması konularında araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılması önemlidir. 
• Cinsiyet ayrımcılığı: Türkiye’de aile balıkçılığının temelini kadınlar oluşturmaktadır. Ancak toplumumuzda, gerek balıkçılığın erkek mesleği olarak görülmesi, gerekse kadının aile ve yurt ekonomisinde geri planda tutulması yüzünden, kadın balıkçılar ve balıkçılık sektöründeki kadınlar sosyal ve ekonomik anlamda zayıflatmaktadır. Ayrıca, cinsiyet ayrımcılığı yüzünden geçimini denizden sağlayan tüm kadınların, sektörün politikalarına varlıkları ve kararları yansımamaktadır. Bu eşitsizliğin durdurulması, kadın haklarının gözetilmesi ve korunması, hem Türk kadınına hem de Türk ekonomisine çok önemli derecede katma değer sağlayacaktır.

• Küçük ölçekli balıkçılığın sosyo-ekonomik düşüşü: Yukarıda belirttiğimiz tüm bu sebeplerden ötürü, tükenmekte olan denizlerimizdeki balık stokları ve sektördeki adil olmayan rekabet koşulları, hem geleneksel küçük ölçekli balıkçının hem de geçimini balıkçılık sektöründen elde eden küçük esnafın üretkenliği, verimliliği, geliri ve mesleki sürdürülebilirliği ciddi anlamda zarar görmektedir.

• Eğitimsizlik: Bilinçsizce ve farkında olmadan; kullanılan ve tüketilen denizel kaynaklar, yıpratılan ve kirletilen denizler, küresel anlamda insanın yaşam koşullarını çok olumsuz etkilemektedir. Bu sebepten, denizlerin biyolojik dengesinin ve çeşitliliğinin sürdürülmesi için, denizlerden ve deniz ürünlerinden sağlıklı ve elverişli bir biçimde faydalanmayı, adil, bilinçli, sağduyulu ve sürdürülebilir balık avcılığı ve tüketimi konusunda hem bireysel hem de kurumsal eğitimler ve farkındalıklar arttırılmalıdır.

4) Devlet ve Örgüt Desteklerinin Yetersizliği

• Tedbir, denetim ve mevzuat yetersizlikleri: Devletimiz tarafından, yukarıda belirttiğimiz sorunlar için tedbirler ve denetimin arttırılması, gerekli alanlarda mevzuat eklemeleri ve/ya değişiklikleri yapılması gerekmektedir.

• Yetersiz örgütlenme ve organizasyon: Yukarıda belirttiğimiz sorunların çözümlenmesi, denizlerinizin ve deniz canlılığının korunması için gerekli önlemlerin belirlenmesi, birey ve kurumların bilinçlendirilmesi ve gerekli tedbirlerin alınıp uygulanması konularında balıkçılık sektöründe çalışan tüm insanların örgütlenmesi ve organize bir şekilde çalışması gerekmektedir.