Yazılarımız

Çevresel bozulma; hava, su ve toprak gibi kaynakların kirletilip tüketilmesi, doğal dengenin ve sabit değerlerinin kötüye gitmesi, ekosistemlerin yok edilmesi, habitat yıkımı ve yaban hayatının yok olmasıdır. Çevreye zararlı veya istenmeyen herhangi bir değişiklik veya bozukluk olarak tanımlanır.

Birleşmiş Milletler Uluslararası Afetlerin Azaltılması Stratejisi, çevresel bozulmayı “çevrenin sosyal ve ekolojik hedefleri ve ihtiyaçları karşılama kapasitesinin azaltılması” olarak tanımlamaktadır.

Çevresel Bozulma Türleri

Çevresel bozulma birçok türde olur. Bu bozulma türlerini 3 ana başlıkta toplayabiliriz;

1. Toprak bozulması:

   Toprağın kalitesi, tüm bitkiler ve mikroorganizmalar için önemli olduğu kadar, tüm canlıların besin kaynaklarının üremesi ve gezegenimiz üstünde yaşamın sürdürülebilmesi için de bir elzemdir. Bununla birlikte, insan müdahalesi nedeniyle topraklarımız ciddi derecede kirlenmektedir. Örneğin, tarım uygulamaları yoluyla aşırı miktarda gübre ve böcek ilacı kullanılması, pestisitlere neden olur. Pestisitler, genellikle toprağı kirletebilecek toksik maddeler içerir. Ayrıca, aşırı tüketim sonucu oluşan yok edilemeyen ve/ya dönüştürülemeyen atık fazlalığı, zararlı bileşenler içeren atık/çöp sızıntıları toprağa karışıp kirletmektedir.

2. Su bozulması:

   İyi kalite su, doğadaki tüm canlıların yaşamını sürdürebilmesi için şarttır. İnsan müdahalesi nedeniyle su kaynaklarımız çeşitli şekillerde kirlenmektedir. Ev ve endüstriyel atık yönetimi yeterince düzgün yapılmadığı için denizler, okyanuslar, nehirler, göller ve akarsular gibi bir çok doğal su kaynağımız kirlenmektedir.

3. Atmosferik bozulma:

   Atmosferik bozulma, soluduğumuz havanın bozulmasını, parçacık kirliliğini ve ozon tabakasının tükenmesini ifade eder. Kontrolsüz ve aşırı büyüyen endüstrilerin, enerji üretmek için kullanılan yakıtların ve insanın gündelik kullandığı bir çok ürünün gaz salınımları (küresel ısınma sorununa katkıda bulunan sera gazları da dahil olmak üzere) zararlı gaz emisyonları atmosferik bozulmaya neden olmaktadır. Örneğin, ucuz enerji üretmek için enerji üretimimizin önemli bir kısmı termik santrallerle yapıldığı için ciddi hava kirliliğine yol açmaktadır.

Çevresel Bozulmanın Nedenleri

Gezegenimizin doğası kendi kendine bozulmamakta, çevresel bozulmalar tamamen insan müdahaleleri ile olmaktadır.

1. Aşırı nüfus artışı:

   Gezegenimizde, sadece son 50 yılda artan insan nüfusu, dünyanın başlangıcından beri yaşamış toplam insan nüfusunun %50’sine yaklaşmıştır. Bu aşırı hızlı nüfus artışı ve yoğunluğu; yegane evimiz olan gezegenimiz için çok büyük sorunlara neden olmaktadır. Aşırı endüstriyel üretim ve tüketim, aşırı evsel ve endüstriyel atıklar, aşırı hayvansal ve bitkisel gıda üretimi ve tüketimi vb. birçok sebep, gezegenimizin ekosistem dengesi bozulmasına ve ciddi derecede su, hava ve toprak kirliliğine yol açmaktadır.

2. Ormanların yok edilmesi:

   Ormanlar yeryüzünün akciğerleridir. Ormanların yok edilmesi tüm yaşam için büyük bir tehdit oluşturmakta, gezegenimiz üzerinde büyük olumsuz etkiler yaratmaktadır. Ormanların o veya bu sebepten sürekli yok edilmesi, yaşamın kaynağı olan oksijen kaynağımızın kesilmesi ve de (yine insanın aşırı ürettiği) karbondioksit emiliminin azalması anlamına gelmektedir. Oksijen azaldığında, tüm yaşam kaynakları azalır. Karbondioksit arttığında ise, küresel ısınmanın etkileri kat ve kat büyür ve hızlanır. Ormansızlaşmaya sebep diğer bir olumsuzluk da, ağaçlardan üretilen kağıt ürünlerinin aşırı tüketimi ve israfıdır. Genellikle bu kağıt atıkları geri dönüştürülmez ve toprağa karışarak bozulmasına neden olur. Ormansız kalan topraklar, daha az besleyici hale gelir ve bu da toprağın verimliliğini ve tekrar kullanılmasını zorlaştırır.

3. Tüketim davranışları:

   İnsan tüketim davranışları, gezegenimiz için büyük bir sorundur. Tüketim seviyelerimizin doğaya etkisi, artık tüm yaşam kaynaklarının sürdürülebilir olmadığı bir noktaya ulaşmıştır. İhtiyacımızdan fazla tüketmemiz, aşırı üretim ve aşırı kaynak kullanımına sebep olmaktadır. Aslında sınırlı olan doğal kaynakların kontrolsüz tüketimi, gezegenimizin doğal sürdürülebilirliğini son derece olumsuz etkilemektedir. Başta, ormanların yok olmasına, canlıların soykırımına, çevre (su, toprak, hava) kirliliğine ve de insanların ve diğer tüm canlıların kıtlık çekmelerine ve ciddi sağlık sorunları yaşanmasına neden olmaktadır.

4. Atık Yönetimi Sorunları

   • Atık sızıntıları: Düzenli atık depolama alanlarına atılan atıklardan kaynaklanan zararlı maddelerin sızıntıları, önemli miktarda toprak ve su kaynaklarının kirliliğine yol açmaktadır. Gelişmekte olan birçok ülkede, düzenli atık sızıntıları maalesef oldukça yaygındır.
   • Atık üretimi: Aşırı tüketim davranışlarımız, aynı zamanda muazzam miktarlarda atık üretimine de sebep olmaktadır. Gelişmiş ülkelerde atık geri dönüşümü çalışmaları yapılmakta olsa da, aşırı tüketimimize yetişmek mümkün değildir. Ayrıca oluşturduğu maliyetler sebebiyle atık yönetimi, gelişmekte olan ve/ya gelişmemiş ülkelerin önem sıralamasında oldukça aşağılardadır.
   • Yasa dışı atık boşaltma: Yasa dışı şekillerde göllere, nehirlere, okyanus ve/ya denizlere boşaltılan/atılan atıklar da günümüzde ciddi şekilde çevresel bozulmaya yol açmaktadır. Su kaynaklarımızın şiddetli derecede kirlenmesine ve bu da canlıların toplu yok oluşlarına yol açmaktadır. Ayrıca, genellikle ormanlara atılan çöplerin, toprağı kirletmesi, toprağın üstünde/içinde yaşayan canlıların zehirlenmesine yol açmaktadır. Ek olarak, yağışlarla beraber topraktaki zararlı maddelerin yeraltı sularına karışması için yeraltı suyu kirliliğine de yol açmakta, kirlenen yeraltı sularının denizlere/okyanulara karışması su kaynaklarımızı ciddi şekilde tehdit etmektedir.
   • Plastik kirliliği: Her yıl üretilen plastik çöp miktarı muazzamdır. Örneğin, dünya çapında her yıl yaklaşık 500 milyar tek kullanımlık plastik bardak kullandığımız tahmin edilmektedir. Üretilen plastik atık miktarını hayal edebilirsiniz! Plastikten kurtulmak için sıklıkla yakılması gerektiğinden, bu yanma zararlı gazların atmosfere yayılmasına yol açar. Dahası, plastik çöplerin bir kısmı deniz ve okyanuslarımızda son derece büyük su bozulmalarına ve birçok deniz hayvanının ölümüne yol açmaktadır.

5. Eğitimsizlik:

   Birçok insan, kontrolsüz ve aşırı tüketim eylemlerinin ekosistemimizin sağlığını nasıl olumsuz etkilediğinin farkında değildir. Aşırı plastik atık, doğal kaynakların israfı, aşırı tüketim davranışları, ormanların yok edilmesi, sorumsuzca kullanılan temiz sular gibi birçok çevresel sorun, geçmişten günümüze, insanların bilinçsiz davranışları yüzünden gezegenimizi geri dönülmesi zor hale gelmiş sorunlar zincirinin ortasında bırakmaktadır. Devlet yönetimlerinin sistemsel ve altyapısal yetersizlikleri de işin içine girdiğinde, olumsuz sonuçlar kat ve kat büyümektedir. Doğal kaynakların daha bilinçli kullanılması, doğru atık yönetimi, israfın sona ermesi gibi sorunlar hakkında daha çok farkındalık ve ekolojik sürdürülebilirliğin sağlanması için gerekli bilinçlendirme çalışmaları yapılmalı ve ayrıca kişi, kurum ve kuruluşlara bu konularda eğitimler verilmelidir.

6. Tarımsal kirlilik:

   Çevresel bozulmanın bir diğer nedeni da tarımsal kirliliktir. Tarımsal üretimde, büyük miktarlarda gübre ve böcek ilacı kullanılması, bu maddelerdeki zararlı bileşenler toprağın bozulmasına neden olmaktadır. Toprakların bu şekilde kirletilmesi, uzun vadede kıtlığa yol açabilecek tarlaların verimliliğinin düşmesine neden olması kaçınılmazdır. Bunun yanı sıra, bu zararlı maddelerin, topraktan besine, besinden de insan dahil diğer tüm canlılara geçmesi, canlı sağlığını olumsuz etkilediği bilinen bir gerçektir.

7. Madencilik:

   Madenciliğin çevresel etkileri, doğrudan ve dolaylı madencilik uygulamaları yoluyla yerel, bölgesel ve küresel ölçekte ortaya çıkabilir. Etkiler, madencilik işlemlerinden yayılan kimyasallar nedeniyle erozyon, düdenler, biyolojik çeşitlilik kaybına veya toprak, yeraltı suyu ve yüzey sularının kirlenmesine neden olabilmektedir.

8. Kaynakların tükenmesi:

   Gezegenimizdeki toplam insan nüfusu gün ve gün arttığından ve insanlar daha yüksek yaşam standartları için aşırı tüketim davranışlarından vazgeçmediğinden ötürü, talebi karşılamak için aşırı miktarda doğal kaynak çıkarılmaktadır. Bu durum, birçok doğal kaynağın azalmasına ve tükenmesine yol açmaktadır.

Kaynaklar:

• Sustainability, accounting for natural resources and environmental degradation / FAO
• Environmental degradation / Wikipedia
• Resource depletion / Wikipedia